Kacper Górak
„KATOLICKA CERKIEW”
Jako „duchowa stolica Polski” Częstochowa obfituje w obiekty sakralne. Oprócz rozsławionego na cały świat klasztoru na Jasnej Górze jest tu wiele parafii, którym często nie brakuje fantazji architektonicznej. Na tle tych starszych wyróżnia się ta pod wezwaniem św. Jakuba. Będąc na Placu Biegańskiego, samym centrum Częstochowy, nie sposób nie zauważyć tego kościoła ulokowanego naprzeciwko miejskiego ratusza. Choć to katolicka parafia jej architektura wprawniejszym obserwatorom od razu przywodzi na myśl prawosławne cerkwie. Świątynia zbudowana jest na planie greckiego krzyża, czyli krzyża równoramiennego i posiada pięć wież. Skojarzenia z prawosławnym miejscem kultu potęgują się, gdy wejdzie się do wnętrza kościoła Św. Jakuba jednym z trzech wejść. Część prezbiterialna znajduje się we wschodniej nawie co jest standardowym układem niejednej cerkwi natomiast nad ołtarzem uwieczniony został wizerunek Chrystusa Pantokratora z Pismem Świętym w lewej dłoni – bardzo powszechny w ikonografii prawosławia. W istocie, budynek katolickiego kościoła św. Jakuba był niegdyś prawosławną cerkwią. Została ona wybudowana jeszcze w XIX wieku.
Z RĄK DO RĄK
Historia kościoła św. Jakuba w Częstochowie sięga jednak znacznie dalej, niż okres zaborów. Bowiem już pod koniec XVI wieku z inicjatywy niejakiego Jakuba Zalejskiego powstał tu niewielki drewniany kościół (niekiedy przez badaczy nazywany kapliczką) oraz przytułek zajmujący się chorymi pielgrzymami pod wezwaniem imiennika fundatora – świętego Jakuba Apostoła. Kompleks ów przeszedł potem pod protekcję jasnogórskich paulinów, którzy zastąpili skromne drewniane konstrukcje większymi murowanymi. Gośćmi odrestaurowanego kościoła był chociażby Jan III Sobieski wraz ze swymi oddziałami, którzy, w drodze do Wiednia w 1683 roku, zatrzymali się tu w okolicy dnia imienin syna króla, notabene Jakuba. Z końcem XVIII wieku zarówno kościołem jak i przytułkiem zaczął opiekować się Zakon Sióstr Mariawitek, które dodatkowo prowadziły w Częstochowie niewielki sierociniec. Wraz z nadejściem zaborów początkowo nie wiele zmieniło się z funkcjonowaniem wspólnoty zgromadzonej wokół kościoła św. Jakuba. Sytuacja zmieniła się diametralnie wraz z upadkiem powstania styczniowego w 1864 roku. Po stłumieniu kolejnego polskiego powstania władze carskie zaostrzyły represje. W tym wobec Kościoła katolickiego, który Rosjanie uznali za wyjątkowe spoiwo dla polskiej świadomości narodowej, a tym samym zagrożenie dla polityki rusyfikacyjnej. Carska administracja w powiecie częstochowskim zmusiła Zakon Mariawitek do rozwiązania i zrzeczenia się przez siostry ich majątku, w tym także budynków kościoła św. Jakuba. Następnie carscy urzędnicy zadecydowali o rozbiórce kościoła i postawieniu w jego miejscu cerkwi. Mówi się, że w rozbiórce nie wziął udziału żaden mieszkaniec Częstochowy, a jedynie robotnicy i żołnierze przywiezieni z centrum Rosji. Cerkiew pod patronatem świętych Cyryla i Metodego została ukończona wraz z początkiem lat siedemdziesiątych XIX wieku i funkcjonowała jako miejsce kultu aż do 1916 roku. Jej projekt autorstwa Aleksandra Lühe nawiązywał do podobnej budowli, która stanęła w Warszawie, a mianowicie do cerkwi św. Marii Magdaleny. Stawianie cerkwi w polskich miastach przez Rosjan było dość powszechną praktyką rusyfikacyjną mającą na celu wywyższenie prawosławia nad inne religie na ziemiach polskich. Wiele cerkwi postawionych właśnie z tych pobudek zburzono lub przekształcono w kościoły katolickie. Częstochowską cerkiew spotkało to drugie.
POWRÓT DO KORZENI
Cerkiew św. Cyryla i Metodego została przejęta przez katolików w 1916 roku. Wówczas, w wyniku I wojny światowej, wojska niemieckie wyparły Rosjan z Częstochowy, a cerkiew stała się garnizonowym kościołem dla katolickich żołnierzy niemieckich. W polskie ręce natomiast kościół powrócił z końcem 1918 roku już po zakończeniu wojny i odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Oficjalnie kościół św. Jakuba powrócił na sakralną mapę Częstochowy w 1937 roku, kiedy to powołano do życia parafię pod tym samym wezwaniem. W czasie II wojny światowej kościół na krótko znów stał się cerkwią, co miało zjednać sobie ludność prawosławną walczącą po stronie Niemiec przeciwko Związkowi Radzieckiemu. Jednakże po wojnie kościół znów przekazano katolikom. Na przestrzeni lat pojawiały się pomysły przebudowy kościoła św. Jakuba w stylu pasującym bardziej do kościołów rzymskokatolickich. Jednakże zarówno w dwudziestoleciu międzywojennym, jak i po II wojnie światowej nie udało się zrealizować tych planów. Nie wliczając prac renowacyjnych wygląd zewnętrzny kościoła św. Jakuba pozostał praktycznie niezmieniony do dnia dzisiejszego. Jedyną znaczącą zmianą była likwidacja charakterystycznych cerkiewnych kopuł w 1948 roku i zastąpienie ich bardziej płaskimi dachami.
Wyświetl większą mapę
