Szymon Taistra
CZYJA WŁADZA…
Wybudowany w 1861 roku Kościół św. Jana jest budowlą stosunkowo młodą w porównaniu do wielu innych zabytków sakralnych, które zachowały się na Śląsku, jednakże historia budowniczych świątyni, mikołowskich ewangelików, sięga aż XVI wieku. W 1555 roku władca Świętego Cesarstwa Rzymskiego, Karol V Habsburg, zwołał rokowania pokojowe w Augsburgu w celu zakończenia sporów religijnych powstałych pomiędzy książętami niemieckimi. W wyniku zapoczątkowanej przez Marcina Lutra reformacji i wykształcenia się nowych nurtów chrześcijaństwa, władcy niemieccy podzielili się na dwa wrogie koalicje – katolików i protestantów. By złagodzić napięcia i zapobiec dalszym konfliktom, cesarz Karol ustanowił ograniczoną wolność religijną i zgodził się na pewne ustępstwa oraz na rozszerzenie autonomii książąt. Wprowadzono, między innymi, zasadę „cuius regio, eius religio” („czyja władza, tego religia”) nadającą władcom prawo do wyboru wyznania i narzucania przyjętej religii ich poddanym. W oparciu o to prawo władca ziemi pszczyńskiej (w skład której wchodził dzisiejszy Mikołów), baron Karol von Promnitz, ustanowił luteranizm jako religię państwową, wypierając lokalnych duchownych katolickich i zastępując ich luteranami.
W 1580 roku powstała pierwsza w Mikołowie parafia luterańska, z siedzibą w kościele św. Wojciecha. Luteranie urzędowali tam przez czterdzieści osiem lat, do czasu tzw. kontrreformacji. Po zakończeniu wojny trzydziestoletniej Cesarstwo Austriackie, do którego wówczas należało księstwo pszczyńskie, wydało dekret nakazujący przywrócenie wiary katolickiej na austriacki Śląsk. Pomimo oporów ze strony rodu von Promnitz oraz części ludności, która zdecydowała się pozostać przy wierze protestanckiej, władze cesarskie odebrały luteranom kościoły i oddały je katolikom. Przez następne sto lat, luteranie w Mikołowie zmuszeni byli praktykować swoją religię w prowizorycznych warunkach do 1746 roku, kiedy to zostali przypisani do parafii nowo wybudowanego kościoła ewangelickiego w Pszczynie, wciąż jednak nie posiadali świątyni na terenie własnego miasta. Nabożeństwa i wspólne modlitwy prowadzono w domach, a od 1818 roku w sali modlitewnej urządzonej w wynajętym lokalu.
W pierwszej połowie XIX wieku mikołowska społeczność ewangelicka zaczęła starać się o utworzenie własnej parafii. W 1853 roku, pod patronatem mikołowskiego magistratu otwarta została szkoła dla dzieci z rodzin ewangelickich (funkcjonowała do 1931 r.), rok później powstał plan budowy kościoła oraz uformowano pierwszą od 226 lat parafię ewangelicką w Mikołowie. Książe pszczyński Jan Henryk X von Hochberg zakupił działkę pod budowę i podarował ją parafii, finansowo przedsięwzięcie wspomógł również August Kiss, uznany rzeźbiarz i odlewnik, który spędził młodość w Mikołowie. Świątynia zaprojektowana została przez Pawła Jackischa z Bytomia.
KOLEJE LOSU
Kościół oddano do użytku w 1861 roku pod patronatem świętego Jana, wykupiono również grunt pod powierzchnię cmentarną. Pierwszym proboszczem parafii był ksiądz August Zernecke, który służył do 1864 roku. W 1872 r. wybudowano plebanię, z kolei w 1900 r. przy cmentarzu stanęła kaplica ufundowana przez przemysłowca i wiernego ewangelickiego, Adolfa Lamprechta. Parafia prężnie rozwijała się, zarówno pod względem materialnym, przebudowując plebanię, rozszerzając teren cmentarza i nabywając młyn parowy oraz przylegającą kamienicę pod dom parafialny, jak i społecznym. Przy parafii działało wówczas wiele stowarzyszeń i organizacji, takich jak Związek Gustawa Adolfa, Towarzystwo Nauczycieli w Mikołowie czy Towarzystwo Polaków Ewangelików, a także chór kościelny pod kierownictwem nauczyciela szkoły ewangelickiej Karola Muchy.
W trakcie ofensywy wojsk sowieckich w 1945 r. kościół został poważnie uszkodzony, a parafia się wyludniła, bowiem wielu wiernych zginęło w wyniku działań wojennych lub zmuszonych zostało do ucieczki. Budynek plebanii, przez krótki okres czasu, służył jako obiekt Wojskowej Komendy Rejonowej w Pszczynie. Probostwo nad zrujnowaną parafią objął ksiądz Jan Karpecki, który zasłynął uratowaniem pozostałej ludności ewangelickiej Mikołowa przed wywózką do Niemiec. Kościół został odbudowany i rekonsekrowany w 1946 roku Podczas swojej posługi Karpecki czynnie wspomagał społeczność ewangelicką, reaktywował chór kościelny i przetłumaczył dawne kroniki parafialne i dokumenty z języka niemieckiego na polski. Służył on do przejścia na emeryturę w 1978 roku. W ciągu następnych 50 lat kościół był remontowany ponad dwadzieścia razy.
KOŚCIÓŁ DZIŚ
Kościół św. Jana znajduje się na szczycie niewielkiego wzgórza przy placu Karpeckiego, w bliskiej odległości od rynku, zajezdni autobusowej i dworca kolejowego. Wybudowany został z cegły, w stylu neogotyckim na planie prostokąta, z pięciobocznym prezbiterium na tyłach i wąską wieżą kościelną usytuowaną nad elewacją wejściową. Świątynia kryta jest gontowym dachem dwuspadowym. Wnętrze kościoła, cechujące się sklepieniem krzyżowo-żebrowym i równo rozmieszczonymi na murach lizenami (występami), nie jest bogato zdobione, zgodnie z założeniami wiary luterańskiej. Uwagę odwiedzających przykuć mogą XIX-wieczne 16-głosowe organy w szafie drewnianej, wykonane przez rzemieślnika Carla Volkmanna z Gliwic, umieszczony w ołtarzu obraz Jezusa Chrystusa namalowany przez niemieckiego artystę Eduarda Radtke, podarowany kościołowi przez braci Kohlstocków, znajdująca się po lewej stronie ołtarza ambona ekumeniczna z popiersiami gipsowymi, przedstawiającymi najważniejsze postacie ruchu reformatorskiego oraz oryginalna chrzcielnica z XIX wieku po prawej stronie. Za budynkiem znajduje się cmentarz oraz kaplica rodziny Lamprecht. Na terenie kościoła regularnie organizowane są wydarzenia religijne i kulturowe dla parafian, jak i innych mieszkańców Mikołowa.
Wyświetl większą mapę
